Muziek rond Rudolph Agricola

de eerste Nederlandse humanist

Een bijzonder programma van het Groningse Super Librum ensemble voor middeleeuwse muziek om hun 30 jarig bestaan te vieren. Voor trouwe Musica Antiqua Nova bezoekers een zeer bekend ensemble. Voor MAN wordt dit hun 10^e concert : nog een jubileum dus!

Op 4 oktober 2015 klinkt er in de Lutherse kerk in Groningen oude en nieuwe muziek van en over de bekende 15e eeuwse Groninger musicus/redenaar/advocaat Roelof Huesman, ook wel Rudolph Agricola. Dit concert wordt in drie locaties gegeven, parallel met de plaatsen waar Agricola in zijn leven (werkzaam) was: geboren in Baflo, publicaties in druk uitgegeven in Deventer en organist en stadsadvocaat in Groningen.

Op het programma staat, afgezien van muziek van Agricola zelf, nieuwe muziek gecomponeerd door componisten die uit Groningen afkomstig zijn: Anke Brouwer en Peter Lunow. Beiden gebruikten voor hun compositie gedichten (in het Latijn) van Agricola. Voor de compositie van Peter Lunow ontving de Stichting Super Librum subsidie van de Stichting Roode- of Burgerweeshuis.

De muziek is gecomponeerd voor (reconstructies van) middeleeuwse muziekinstrumenten, waaronder een middeleeuws orgel uit de tijd van Agricola en een middeleeuws carillon, en twee zangers. Thema’s bij deze muziek zijn een prachtig epitaaf ter ere van een adellijke dame uit Baflo (de Eelste Meyma die voor Agricola destijds zijn reis naar Italië sponsorde) en een gedicht over de in de 15e eeuw populaire heilige Anna Mater. Beide nieuwe composities gaan tijdens dit tournee in première.

Super Librum o.l.v. Jankees Braaksma is samengesteld uit een internationale cast van specialisten, afkomstig uit o.a. Chili, Tsjechië en de Verenigde Staten, die hiervoor ook speciaal extra overkomen om de nieuwe muziek te repeteren.

In dit concert wordt duidelijk dat de noordelijke streken ook in de tijd van Agricola een cultureel leven kenden, dat er veelvuldig contact was met ontwikkelde mensen elders en dat er al eeuwen welluidender muziek klonk dan we nu voor mogelijk zouden houden.

De inspiratie die Agricola musici, componisten en dichters uit onze tijd nu geeft, maakt dit programma uniek.

Wilt U meer weten : lees dan het verhaal op de website van Super Librum via deze link. Wilt U horen hoe het kan klinken : luister dan hier naar een fragment van een MAN opname: klik om te luisteren

 Duivenei orgel – Winold van der Putten

In 2014 heeft Winold van er Putten een bijzonder orgel gereconstrueerd, of laten we zeggen: opnieuw uitgevonden.
Bij zijn nieuwste reconstructie heeft hij bij de pijpen en de intonatie consequent een oud, middeleeuws principe gehanteerd: een groot duivenei als maatvoering voor één pijpmensuur. Van hoog tot laag hebben alle pijpen dezelfde diameter.
Dit resulteert in een briljante klank in de discant, in het middengebied juist een warme, dragende toon en in de baskant een wat meer aarzelende, kwetsbare toon, die tot volle bloei komt in samenspraak met andere pijpen, instrumenten en zangers. Winolds reconstructie doet – mede naar iconografisch onderzoek – vermoeden dat dit het standaard type orgel tot en met de 14^e en gedeeltelijk ook nog in de 15^e eeuw was.

Sint Anna

De laatste decennia is de belangstelling voor de legende van Anna en alles wat daarmee samenhangt weer sterk toegenomen.

Anna was een populaire heilige aan het eind van de 15^e en begin van de 16^e eeuw. De verering van Anna begint in de vijfde/zesde eeuw in het Midden-Oosten en komt al spoedig naar het Westen (Venetië en Rome). De verering bereikt haar hoogtepunt in de vijftiende en zestiende eeuw. In die tijd ontstaat een heel
speciale afbeelding Anna te Drieën: Anna met Maria en
Jezus. In de vijftiende eeuw vooral uitgebeeld als vrouw die
op haar arm een meisje (Maria) draagt, die een klein kind
(Jezus) vasthoudt. Anna heeft dikwijls een boek of een vrucht in haar hand. Veel van deze beelden zijn te vinden in musea, maar ook in kerken en kapellen.

Verhalen beklemtonen dat vereerders van Anna er in allerlei opzichten er wel bij voeren. Armoede veranderde zij in welvaart. Op het platteland werd Anna aangeroepen voor de vruchtbaarheid van gezin, gewas en vee. Zij beschermde binnenschippers en zeelieden en hielp tegen de pest. Geen wonder dat vroeger veel meisjes niet alleen Maria maar ook vaak Anna als doopnaam meekregen. Deze Anna-devotie weerspiegelde zich in de beeldende kunst, muziek en dichtkunst. Talloze beeldhouwers, schilders, schrijvers en graveurs uit de 15de en 16de eeuw namen de Heilige Maagdschap, het leven van Anna of van Maria, of scenes uit hun leven tot onderwerp.

Rudolph Agricola

Ondanks de beperkte omvang van zijn oeuvre, verwierf de uit Baflo afkomstige Rudolph Agricola (17 februari 1444 – 27 oktober1485) grote bekendheid als leraar, spreker en musicus. Met zijn verblijf in Italië maakte hij furore als spreker én muzikant (organist, luitist). Als filosoof werd hij bekend vanwege zijn humanistische argumentatieleer waarmee hij voortbouwde op de argumentatieleer van onder andere Aristoteles en Cicero. Agricola’s interesse ging hierbij vooral uit naar de redeneerkunst en zijn hoofdwerk De inventione dialectica libri tres (Drie boeken over de dialectische vinding) richt zich dan ook op het formuleren van regels voor de goede ordening van argumenten in een betoog.

Het werk van Agricola wijkt sterk af van de scholastieke traditie van de middeleeuwen. Onderwijs en vakkennis dienden volgens Agricola niet slechts in dienst te staan van de universiteit maar van de samenleving als geheel. De formele logica van de scholastieke traditie vond hij dan ook te specialistisch. De logica moest niet enkel theorie zijn, maar juist bijdragen aan de welsprekendheid en het heldere denken van de mens. Met deze opvatting heeft Agricola een grote invloed gehad op de humanistische traditie. Zo maakte bijvoorbeeld Desiderius Erasmus gebruik van Agricola’s redeneerkunst toen hij De lof der zotheid schreef.